Jak dotrzeć do pracowników, którzy mają myśli samobójcze 

TW: dyskusja o samobójstwie, wzmianki samookaleczeniu i śmierci

Samobójstwo to jeden z tych tematów, które są najbardziej stygmatyzowane. Nie chcemy o nim rozmawiać, boimy się go, nie wiemy, jak do niego podejść. A dyskusja o samobójstwie – i zdrowiu psychicznym w ogóle – to jeden z najważniejszych sposobów, aby tego tabu się pozbyć. I tym samym pomóc osobom, które boją się lub wstydzą podzielić się swoim cierpieniem i poprosić o pomoc.

WHO podaje, że rocznie 1.4% śmierci na całym świecie spowodowanych jest samobójstwem. Procent wydaje się mały, ale to ponad 700 000 śmierci – jakby zniknął cały Kraków! A to tylko udokumentowane przypadki. W Polsce wskaźnik samobójstw (czyli ilość śmierci na 100 tys. osób) to ponad 11%. Jednak dla mężczyzn jest on już znacznie wyższy, bo ponad 20%! Chodzi tutaj o ludzkie życie, dlatego czas przełamać wstyd, strach i niechęć i zacząć rozmowę.

Znaki ostrzegawcze – na co zwracać uwagę

Nawet, jeśli pracownik nie chce podzielić się z nami swoim stanem, może wykazywać pewne oznaki świadczące o jego trudnej sytuacji. Są to, między innymi:

• Zmiany w zachowaniu – duże wahania nastrojów, nerwowość, napady złości lub płaczu, oznaki dysocjacji (osoba wydaje się być często mocno zamyślona, czasami wręcz niekontaktowa i trudno “przywrócić ją na ziemię”),  ryzykowne zachowanie
• Zmiany w funkcjonowaniu – pracownik zaczyna spóźniać się lub ma niewyjaśnione nieobecności, wycofał się z życia społecznego w pracy, izoluje się od innych, nastąpił spadek produktywności wynikający z trudnościami w koncentracji
• Widoczne oznaki samookaleczenia, świeże rany, oparzenia, urazy, siniaki (np. od używania gumki recepturki)
• Zmiany w jedzeniu i spaniu (być może pracownik się na nie skarżył)
• Zmiany w wyglądzie – na przykład niechlujność, ubieranie się niezgodnie z dress codem, ale też nagła zmiana stylu – długi rękaw, golfy, długie spodnie, co może wynikać z chęci ukrycia śladów samookaleczenia się
• Mówienie (nawet w żartach) o samobójstwie, uczuciu bycia przytłoczonym i zrozpaczonym, nazywanie siebie ciężarem/problemem dla innych, a także zwroty typu: “niedługo nie będziecie musieli się o mnie martwić”, “kogo obchodzi, czy żyję”, “przepraszam, że żyję/jestem”
• Oddawanie/rozdawanie swoich ulubionych rzeczy

Pamiętaj, nie każda osoba mająca myśli samobójcze lub planująca samobójstwo będzie zachowywała się w powyższy sposób – niektórzy postępują i wyglądają tak, jak zawsze nawet, kiedy przeżywają największe cierpienie.

I odwrotnie – powyższe znaki nie muszą świadczyć o tym, że ktoś jest samobójczy. Postępuj więc delikatnie, ale stanowczo – w tej sprawie lepiej dmuchać na zimne. Zaufaj swojej intuicji.

Co zrobić, jeśli uważasz, że pracownik może mieć myśli samobójcze

Przede wszystkim, nie zastanawiaj się, czy dana osoba chce czy nie chce odebrać sobie życie. Jeśli masz jakąkolwiek wątpliwość, nie czekaj – działaj. Jeśli się pomylił*ś, najgorsze, co może Cię spotkać to niezręczność i chwila zakłopotania. Jeśli ta osoba rzeczywiście miała myśli samobójcze – najgorszy scenariusz jest nieporównywalnie straszniejszy.

Dlatego pamiętaj – lepiej być “przewrażliwionym”, niż zastanawiać się, czy można było zrobić coś więcej lub zareagować szybciej. 

Nie zapominaj także, że nie jesteś odpowiedzialn* za wybory innych. Cokolwiek się stanie, postaraj się nie czuć się winn*. Nie bój się sięgnąć w tej sytuacji po wsparcie bliskich oraz profesjonalistów.

Jak zacząć rozmowę

Przede wszystkim, bądź przygotowan* – dowiedz się, jak się zachować, aby w przyszłości móc jak najszybciej zareagować. Dowiedz się, jaki jest protokół w tej sytuacji, do kogo (np. dział HR, lekarz) zwrócić się w przypadku kiedy pracownik jest w ciężkim stanie psychicznym lub rozważa odebranie sobie życia.

Niezależnie, czy sytuacja jest kryzysowa, czy chcesz tylko porozmawiać z pracownikiem, staraj się zachować spokój. Wiemy, jak szokująca może być informacja, że ktoś chce się zabić, ale niezwykle istotne jest, aby być spokojnym i tego szoku nie okazywać. 

Druga ważna kwestia – nie oceniaj. Ta sytuacja może wywołać wiele emocji – strach, gniew czy bezsilność. Cokolwiek czujesz, wiedz, że to naturalne i masz do tego pełne prawo. Jednak nie masz prawa przerzucać tych emocji na drugą osobę – zwłaszcza kogoś w tak delikatnym stanie – i oceniać ich uczucia i wybory. Może to tylko pogorszyć sytuację.

Trzecia kwestia – bądź bezpośredni*. Oczywiście, rób to z wyczuciem i empatią, ale bez owijania w bawełnę. Zwłaszcza, jeśli sytuacja jest kryzysowa – przecież chodzi tutaj o ludzkie życie.

Jeśli podejrzewasz, że osoba jest w gorszym stanie psychicznym lub jest samobójcza

• Zwróć się o pomoc do HR lub jednostki odpowiadającej za zdrowie i dobrostan pracowników, jeśli znajduje w firmie
• Spróbuj porozmawiać z pracownikiem, stosując rady w sekcji powyżej. Opisz swoje obserwacje – wyraźnie zaznaczając, że, właśnie, są to tylko subiektywne obserwacje. W ten sposób pokazujesz, dlaczego martwisz się i tworzysz przestrzeń na dalszą dyskusję. Staraj się zadawać pytania otwarte, aby pracownik miał szansę opowiedzieć swoją stronę historii.
• Postaraj się zrozumieć jego sytuację i przedstaw, w jaki sposób możesz mu pomóc.
• Jeśli pracownik wyrazi zgodę – połącz go z odpowiednią osobą z działu HR lub innej jednostki (np. osobą kontaktową zewnętrznego dostawcy opieki psychologicznej, jak HearMe)

Jeśli osoba powiedziała Ci o myślach samobójczych

• Pozostań z nią, najlepiej w cichej, prywatnej przestrzeni.
• W tej sytuacji zadzwoń do działu HR lub innego działu odpowiedzialnego za zdrowie i dobrobyt pracowników w Twojej firmie i przedstaw sytuację. Najlepiej od razu przekazać słuchawkę pracownikowi, aby profesjonalista po jej drugiej stronie mógł dokonać oceny ryzyka oraz przedstawić sposób, w jaki firma może pomóc.
• Jeśli ocena ryzyka będzie wysoka i pracownik rzeczywiście chce się zabić, postępuj według wytycznych w następnej sekcji.

Działanie kryzysowe – jeśli osoba stanowi dla siebie zagrożenie

• Pod żadnym pozorem nie zostawiaj tej osoby bez nadzoru i zadzwoń po karetkę. 
• Jeśli pracuje zdalnie: upewnij się, gdzie się znajduje (dom, kawiarnia itp.) i czy ktoś jest w jej pobliżu i może pozostać przy pracowniku. Zadzwoń po pogotowie na podany adres lub poproś kogoś innego, jeśli pracownik jest sam i musisz pozostać z nim w kontakcie. Nie przerywaj rozmowy/połączenia!
• Zachęć osobę do podzielenia się swoimi problemami, ale nie obiecuj, że rozmowa pozostanie prywatna – istnieje prawdopodobieństwo, że jej treść trzeba będzie przekazać ratownikom lub lekarzom.
• Zapytaj, czy jest ktoś, do kogo osoba chciałaby zadzwonić. Może to być też telefon zaufania – listę numerów znajdziesz na końcu artykułu.
• Pozostań z nią, najlepiej w cichym, spokojnym miejscu, póki nie przybędzie profesjonalna pomoc.
• Zadbaj o siebie, nawet jeśli czujesz się dobrze. To samo dotyczy Twoich pracowników, którzy mogą być poruszeni całą sytuacją. Potrafi być ona wręcz traumatyczna dla osób w niej uczestniczących. Jej efekty mogą nie pojawić się od razu, a po jakimś czasie. Nie bagatelizuj tego.

Czego NIE robić w takiej sytuacji

• Nie wysyłaj po prostu pracownika do domu – dłuższa nieobecność w pracy w postaci zwolnienia lekarskiego może być konieczna, jasne, ale tylko na podstawie decyzji lekarza. Nie decyduj sam*, czy dać pracownikowi kilka dni na “ogarnięcie się”, mając nadzieję, że problem sam się rozwiąże. Nie umniejszaj sprawy i przede wszystkim zadbaj o bezpieczeństwo tej osoby.
• Jeśli trzeba zawieźć pracownika do szpitala, nie rób tego tego sam*. Nie proś też o to kogoś innego. Pracownik może wykazać niebezpieczne zachowania, jak próba wyskoczenia z samochodu – stwarzając zagrożenie dla siebie, ale także Ciebie i innych uczestników ruchu. Zadzwoń po pogotowie i zaczekajcie razem na przyjazd karetki.
• Jak już pisaliśmy: jeśli pracownik stwarza dla siebie realne zagrożenie, pod żadnym pozorem nie zostawiaj go bez nadzoru!

Powrót do pracy

Osoba, która myślała o samobójstwie lub podjęła próbę samobójczą może czuć się zawstydzona, winna, niezrozumiana i przerażona perspektywą powrotu do pracy. Ważne jest, aby zapewnić tej osobie odpowiednie wsparcie – najlepiej zrobić to, tworząc razem z pracownikiem konkretny plan powrotu.

Ustalcie realne cele i czas pracy, biorąc pod uwagę stan zdrowia pracownika, a także sesje z terapeutą czy kontrole u lekarza, które trzeba wpasować w grafik. Nie zakładaj niczego – zadawaj pytania, upewniaj się i aktywnie słuchaj, co ta osoba ma do powiedzenia. Oboje wykażcie się też cierpliwością – powrót do pracy – do codziennego życia w ogóle – będzie powolnym, stopniowym procesem.

Dodatkowa pomoc: telefony zaufania i przydatne numery

Poniższe telefony nie wymagają podania danych osobowych i są w pełni bezpieczne.

• Kryzysowy telefon zaufania: 116 123 (czynny codziennie w godz. 14.00 – 22.00)
• Antydepresyjny telefon Forum Przeciw Depresji: 22 594 91 00 (czynny śr-czw w godz. 17.00 – 19.00)
• Antydepresyjny telefon zaufania: 22 484 88 01 (czynny pn-pt w godz. 15.00 – 20.00)
• Telefon wsparcia dla osób w żałobie: 800 108 108 (czynny pn-pt w godz. 14.00 – 20.00)
• Niebieska linia (telefon dla ofiar przemocy domowej): 800 12 00 02 (telefon całodobowy)

Telefon zaufania dla osób uzależnionych:

• Uzależnienie od narkotyków: 801 199 990 (czynny codziennie w godz. 16.00 – 21.00)
• Uzależnienia behawioralne: 801 889 880 (czynny codziennie w godz. 17.00 – 22.00)

Telefoniczna pierwsza pomoc psychologiczna: 22 425 98 48 (czynny pn-pt w godz. 17.00 – 20.00, sob w godz. 15.00 – 17.00)

Centrum Praw Kobiet:

• Dyżur prawny: 22 621 35 37 (czynny pn. i czw. w godz. 12.00 – 18.00)
• Telefon interwencyjny: 600 070 717 (czynny całą dobę)

Telefon wsparcia dla osób LGBT+: 22 628 52 22 (czynny pn-pt w godz. 18.00 – 21.00)